نیتروژن مایع چیست؟ (کاربرد نیتروژن مایع در مصارف گوناگون)

نیتروژن مایع (ازت مایع)

طی چند سال اخیر با پیشرفت علوم مربوط به سلول های بنیادی و سایر کاربردهای پزشکی، استفاده از نیتروژن مایع (LN2) یا ازت مایع به سرعت گسترش پیدا کرده است.قیمت اتوکلاو ازمایشگاهی اما متاسفانه عدم آگاهی و آشنایی با استفاده از این ماده، تعداد حوادث جدی و جراحات زیادی را به همراه داشته است. این حوادث نه تنها در حین استفاده، بلکه در هنگام حمل و نقل و نگهداری نیز رخ داده است.

کاربرد نیتروژن مایع در پزشکی

در حوزه پزشکی برای انجام طیف گسترده ای از آزمایش ها، از LN2 یا نیتروژن مایع استفاده می شود که متداول ترین آنها شامل آزمایشگاه های شیمی و فیزیک، فناوری نانو، طراحی تراشه های رایانه ای و تحقیقات تولید و کرایوتوب می باشد.

در حال حاضر از نیتروژن مایع در حوزه بهداشت و درمان برای مراقبت های بهداشتی مربوط به پوست، معالجه سرطان پوست و همچنین تحقیقات سلول های بنیادی استفاده فراوانی می شود.

ویژگی های ازت مایع

نیتروژن مایع یا ازت مایع که حالت مایع گاز نیتروژن خالص می باشد یکی از پرکاربردترین مایعات کرایوژنیک (مایعاتی که نقطه جوش کمتر ۱۵۰- درجه سانتی گراد یا ۲۳۸- درجه فارنهایت دارند) است که همواره به عنوان یک گازمایع باید در درجه حرارت بسیار کم نگهداری شود.

خطرات نیتروژن مایع

از آنجایی که ازت مایع، در دمای ۱۹۶- درجه سانتیگراد (۳۲۰- درجه فارنهایت) به جوش می آید، می تواند در هنگام کار خطرات بسیاری از جمله سوختگی شدید و به دلیل انجماد فوری، صدمات جدی تری را ایجاد نماید.

ازت مایع علاوه بر ایجاد خطرات فیزیولوژیکی فوق، خطرات جسمی بسیاری را نیز به همراه دارد.

به همین جهت لازم است تا مصرف کنندگان خطرات ناشی از استفاده این ماده را بشناسند و با رعایت نکات ایمنی، ضمن کنترل شرایط، با خیال راحت از این مواد شیمیایی آزمایشگاهی استفاده نمایند، چرا که کوچکترین اشتباه، می تواند به آسیبی جدی و حتی مرگ منجر شود که از خطرات استفاده از نیتروژن مایع می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– خطر فیزیولوژیکی

همانطور که در بالا نیز گفته شد، صدمات ناشی از استفاده نیتروژن مایع شامل خطرات فیزیولوژیکی و جسمی می شود که این خطرات خود به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

• خطراتی که در اثر تماس مستقیم با ازت مایع باعث آسیب دیدن بافت می شود.
• خطراتی که می تواند باعث آسپیراسیون شود.

– تماس مستقیم

باید توجه داشت که در هنگام استفاده از ازت مایع، این ماده می تواند با نشت تصادفی یا تماس با کرایوژن (خنک کننده) بسیار سرد، خیلی سریع بافت را منجمد کند و آن را از بین ببرد. به همین دلیل باید در هنگام استفاده از ازت مایع از تماس مستقیم با آن جلوگیری نمایید.

– آسپیراسیون

با توجه به خصوصیات LN2، از دیگر خطرات ناشی از استفاده این ماده می توان به جابجایی اکسیژن و احتمال آسپیراسیون (اختلالی است که در صورت استنشاق ماده ای خارجی در داخل ریه و نای روی می دهد.) اشاره کرد، چرا که مقدار بسیار کمی از این مایع می تواند به حجم بسیار زیادی از گاز تبدیل شود.

ضمنا عدم تشخیص این گاز به دلیل خاصیت بی بو و بی رنگ، می تواند وضعیت را بسیار دشوار کند.

کنترل و پیشگیری

هر شخصی که از ازت مایع و دیگر مایعات کرایوژنیک استفاده می کند، باید ضمن شناخت از ویژگی های هر ماده، از روش های ایمن سازی نیز اطلاعات کافی داشته باشد. این روش ها شامل:

• شناخت خواص فیزیکی LN2 به عنوان یک مایع، جامد یا یک گاز
• شناخت مواد سازگار با LN2 (سازگار با دما و فشار)
• شناخت لوازم آزمایشگاهی ایمنی و حفاظتی مورد نیاز و آشنایی با نحوه استفاده از آنها
• شناخت تجهیزات مورد استفاده از جمله وسایل ایمنی
• آموزش اقدامات اضطراری از جمله کمک های اولیه و درمان

البته باید توجه شود که درک درست از این موضوع، می تواند از طریق آموزش مناسب صورت بگیرد.

نکته:

در صورت استفاده از ازت مایع در مراکز و آزمایشگاه ها، لازم است اطمینان حاصل کنید که کلیه کارمندان برگه اطلاعات ایمنی را مطالعه کرده باشند و علاوه بر این بهتر است در زمان استفاده از نیتروژن مایع، روش های استاندارد عملکردی (SOP) را توسعه و دنبال نمایید.

نکات لازم جهت استفاده از نیتروژن مایع

• قبل از کار با ازت مایع، جواهرات و ساعت های فلزی را از دست و مچ خود جدا کنید. در صورت قرار گرفتن در معرض مایعات کرایوژنیک یا گازهای جوش آور، جواهرات می توانند به پوست منجمد شوند.
• استفاده از عینک ایمنی به منظور محافظت از چشمان خود در مواقع استفاده از ازت مایع یا نمونه هایی که اخیراً از دمای کرایوژن برداشته شده اند.

همچنین در صورت کار با موارد زیر، حتما باید از محافظ کامل صورت استفاده نمایید.

الف) هنگام ریختن کرایوژن ب) برای نقل و انتقال مواد خطرناک ج) در صورتی که مایع در یک ظرف باز قرار داشته باشد. (که به احتمال زیاد حباب ایجاد می کند.)

• استفاده از پیش بند کریوژن هنگام کار با نیتروژن مایع
• سعی کنید با پوشیدن پیراهن های آستین بلند، شلوار بلند (دامن)، روپوش آزمایشگاهی، کفش چرمی مناسب (بدون کفش ورزشی) و دستکش ها، از پوست خود در برابر خطرات احتمالی محافظت کنید.

ضمنا دستکش های مورد استفاده باید سبک، عایق و انعطاف پذیر باشند تا در صورت ریختن نیتروژن مایع، بتوان آنها را به سرعت تعویض کرد.

• هنگام پر کردن ظروف آزمایشگاهی دوجداره از ازت مایع، باید مواظب باشید تا بیش از حد مجاز پر نشوند.
• برای به حداقل رساندن دمای جوش و جلوگیری از پخش ازت مایع، آن را آهسته جابجا و منتقل کنید.

همچنین می توانید برای جابجایی، از جداکننده فاز یا قیف پر کننده مخصوص استفاده کنید. (قسمت بالای قیف باید برای جلوگیری از پاشیدن مایع، تا حدی بسیاری پوشانده شود)

ضمنا اگر مایع قابل ریختن نیست، از یک دستگاه برداشت مایعات کرایوژنیک برای انتقال استفاده کنید (حتماً تمام دستورالعمل های ارائه شده با دستگاه را رعایت کنید)

https://hakimazma.com/%d8%af%d8%b3%d8%aa%da%af%d8%a7%d9%87/%d8%a2%d9%88%d9%86/

• برای ذخیره سازی کرایوژن از لوله های مخصوصی که برای این کار طراحی شده اند استفاده نمایید و هنگام ذوب کردن نیز آنها را در یک ظرف با دیواره سنگین یا پشت یک محافظ ایمنی قرار دهید.
• برای جابجایی ظروف حاوی کرایوژن، آن را با کمک هر دو دست و با فاصله از صورت و بدن خود حمل نمایید.
• اطمینان حاصل کنید که Dewars (بطری های دو جداره که برای نگهداری مواد مورد استفاده قرار می گیرند.) به ​​درستی برچسب خورده باشند تا بطور اشتباه، کرایوژن های مختلف را با هم مخلوط نکنید.
• در صورت کار با ازت مایع یا کریوژن در یک فضای محدود و برای جلوگیری از آسپیراسیون از یک مانیتور اکسیژن در محیط کار استفاده نمایید.